Επίσημη η αναγνώριση του Παλαιστινιακού κράτους από τον Καναδά

Δημήτρης Βοχαΐτης - LJI Reporter
Σε μία στιγμή όπου η ιστορία βαραίνει, η διπλωματία πιέζεται και η ηθική δεν μπορεί να αποσυρθεί στη σιωπή.
Ο Καναδάς αναγνώρισε το παλαιστινιακό κράτος σε μία στιγμή όπου η ιστορία βαραίνει, η διπλωματία πιέζεται και η ηθική δεν μπορεί να αποσυρθεί στη σιωπή. Η απόφαση της, προσανατολισμένη στον ρεαλισμό της ισχύος, επιχειρεί να ανοίξει μία χαραμάδα πολιτικής αποτελεσματικότητας στον κατακερματισμένο χάρτη της Μέσης Ανατολής.
Με την ανακοίνωση της Οττάβας την Κυριακή να αναγνωρίσει την Παλαιστίνη ως κράτος, μία από τις 157 χώρες που την έχουν αναγνωρίσει ή προτίθενται να την αναγνωρίσουν μέχρι τώρα, δεν είναι ρήξη με το παρελθόν αλλά ένας επιταχυντής ενός δόγματος που δηλώνεται από το 1947. Δύο κράτη, Ισραήλ και Παλαιστίνη, που θα υφίστανται υπό συνθήκες ασφάλειας και κυριαρχίας. Με το νέο αυτό στοιχείο που εκδηλώνεται στη διεθνή πολιτική σκηνή, την αναγνώριση, η διεθνής κοινότητα προσπαθεί μάλλον να αποδεσμευτεί από τη διαρκή αναμονή της «τέλειας» διαπραγμάτευσης. Σε μία πραγματικότητα όπου η βία, οι εποικισμοί, οι μονομερείς εξαγγελίες και η γενοκτονική/ανθρωπιστική καταστροφή και εκμηδένιση υπονομεύουν την ίδια τη δυνατότητα συμβιβασμού, ο Καναδάς εκδηλώνει και αυτή μία πράξη θεσμικής αναγνώρισης ως εργαλείο πολιτικής πίεσης. Με άλλα λόγια, ο πολιτικός ρεαλισμός έφτασε στο σημείο να μην έχει πια ψευδαισθήσεις. Έφτασε στο σημείο να αναγνωρίζει ότι το δίκαιο χρειάζεται μοχλούς εργασίας και ότι οι μοχλοί αυτοί λειτουργούν μόνο όταν υποστηρίζονται σε γεγονότα επί των γεγονότων για την εξεύρεση λύσης.
Από αυτήν την άποψη, του πολιτικού ρεαλισμού, η καναδική στάση εδράζεται σε έναν ψύχραιμο υπολογισμό ισχύος και κινδύνων. Η Οττάβα γνωρίζει ότι η ασφάλεια του Ισραήλ δεν διασφαλίζεται με τις ατέρμονες επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα αλλά ούτε με τη διαιώνιση της αβεβαιότητας και των εκκαθαρίσεων στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη. Την ίδια στιγμή γνωρίζει και αναγνωρίζει ότι η παλαιστινιακή κρατική υπόσταση δεν μπορεί να γεννηθεί μέσα από τρομοκρατικές ενέργειες σαν αυτήν που οδήγησε στις αποτρόπαιες επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, 2023, και στην ομηρία χιλιάδων αθώων σε έναν κύκλο πένθους και αγανάκτησης. Ο ρεαλισμός, εδώ, δεν πρέπει να αντιληφθεί ως κυνισμός αλλά ως μία διεθνής παραδοχή ότι χωρίς ορατό πολιτικό ορίζοντα, οι κοινωνίες οδηγούνται στη ριζοσπαστικοποίηση, οι κυβερνήσεις σε σκληρύνσεις και το διεθνές σύστημα σε αδράνεια.
Η πολιτική ουσία της αναγνώρισης βρίσκεται στη διασύνδεσή της με προϋποθέσεις. Ο Καναδάς ζητεί από την Παλαιστινιακή Αρχή μεταρρυθμίσεις διακυβέρνησης, δημοκρατική διαδικασία με εκλογές και σαφή αποστρατιωτικοποίηση. Αυτά δεν είναι ηθικολογικές ευχές αλλά προαπαιτούμενα της μελλούμενης κρατικής της αξιοπιστίας γιατί κράτος χωρίς τον απόλυτο έλεγχο του μονοπωλίου της νόμιμης βίας δεν είναι κράτος καθώς και μία διαπραγμάτευση χωρίς ελάχιστη θεσμική λογοδοσία δεν μπορεί να μετατραπεί σε τελετουργία αξίωσης για τη δημιουργία μίας νέας οντολογίας. Η αναγνώριση, συνεπώς, λειτουργεί ως υπόσχεση και ταυτόχρονα ως ένα συμβόλαιο ότι η διεθνής αποδοχή έρχεται μαζί με μία σαφή ατζέντα θεσμικής ωρίμανσης.
Στον αντίποδα, η καναδική κριτική προς την τρέχουσα κυβέρνηση του Ισραήλ επισημαίνει το στρατηγικό αδιέξοδο που παράγουν οι διαδοχικές επεκτάσεις εποικισμών και η ρητή απόρριψη της λύσης των δύο κρατών. Ο πολιτικός ρεαλισμός δεν αρνείται τα υπαρξιακά άγχη του Ισραήλ, ούτε υποτιμά τη μνήμη διωγμών που διατρέχει το έθνος του. Αναγνωρίζει, όμως, ότι η διαρκής επεκτεινόμενη κατοχή και η απονομιμοποίηση της παλαιστινιακής κρατικής προοπτικής δεν παράγουν ασφάλεια αλλά έναν αέναο «δίχως σύνορα» πόλεμο χαμηλής και υψηλής έντασης με ανυπολόγιστες ηθικές και πολιτικές δαπάνες. Η πολιτική «ηθική» εδώ δεν έρχεται να δικάσει αλλά να υπενθυμίσει ότι ο σεβασμός στον άμαχο πληθυσμό και η απρόσκοπτη ανθρωπιστική πρόσβαση δεν είναι παραχωρήσεις αλλά θεωρείται ως το ελάχιστο όριο νομιμοποίησης μίας δημοκρατίας σε πόλεμο.
Το καναδικό πλαίσιο προσπαθεί να δέσει την ηθική επιταγή με τον υπολογισμό των συμφερόντων. Η απελευθέρωση όλων των ομήρων, ο πλήρης αφοπλισμός της Χαμάς, η περιθωριοποίηση των εξτρεμιστών, η παύση των βημάτων που προοιωνίζονται ως de facto προσαρτήσεις, η σταθερή ροή βοήθειας στη Γάζα, συνιστούν έναν πρακτικό χάρτη και όχι ένα ευχολόγιο. Καμία χώρα δεν αλλάζει τη γεωγραφία της περιοχής, μπορεί όμως να επηρεάσει την ηθική γεωγραφία του προβλήματος που επικεντρώνεται στο ποιος επιβραβεύεται, ποιος λογοδοτεί, ποιος καλείται να εγγυηθεί κανόνες σε μία κατάσταση πειρασμών ατιμωρησίας.
Η Οττάβα επιμένει ότι η αναγνώριση δεν είναι έπαθλο για τη βία ούτε υπονόμευση της ισραηλινής ασφάλειας. Ο ισχυρισμός αυτός δεν αρκεί να επαναλαμβάνεται από το προπύργιο της Δύσης στη Μέση Ανατολή. Οφείλει να προσμετράται. Οι μετρήσεις στον πολιτικό ρεαλισμό, γίνεται με δείκτες. Μείωση αμάχων θυμάτων, σταθεροποίηση μίας διοίκησης στη Γάζα με παλαιστινιακή θεσμική συνέχεια και διεθνή επιτήρηση και, υπό ιδανικές συνθήκες, πάγωμα των εποικισμών, ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα εκλογών, συγκεκριμένες εγγυήσεις ασφάλειας για το Ισραήλ μέσω περιφερειακών ρυθμίσεων. Όσο αυτοί οι δείκτες θα βρίσκουν έδαφος, τόσο η ηθική επιχειρηματολογία αποκτά ουσία και η πολιτική οικονομεί το κόστος των ανθρώπινων ζωών. Υπό τις συνθήκες, βέβαια, ότι το Διεθνές Δίκαιο θα ακολουθείται και τα συμφωνηθέντα θα σεβαστούν.
Στον αντίποδα, στο εσωτερικό του Καναδά, η επιλογή αυτή θα δοκιμαστεί στη δημόσια σφαίρα. Οι εβραϊκές και οι παλαιστινιακές κοινότητες είναι σίγουρο ότι θα εκφέρουν ισχυρές και συχνά αντικρουόμενες, θέσεις. Η καναδική κυβέρνηση και πολιτεία θα χρειαστούν να διακονήσουν έναν λεπτό διαχωρισμό ανάμεσα στην αλληλεγγύη προς ένα κράτος που ζει υπό απειλή και την αξίωση δικαιοσύνης για έναν λαό που διεκδικεί κρατική υπόσταση. Η ωριμότητα μίας «φιλελεύθερης», όχι με την έννοια της πολιτικής και οικονομικής υπόστασης, δημοκρατίας μετριέται όταν οι πιο φορτισμένες αντιλήψεις μπορούν να συνυπάρξουν χωρίς να μετατρέπεται η πολιτική σε πεδίο «αφορισμών». Η γλώσσα που θα επιλέγεται έχει μία ιδιαίτερη βαρύτητα. Η ρητή απονομιμοποίηση της τρομοκρατίας, η εξίσου ρητή καταδίκη της συλλογικής τιμωρίας, η δέσμευση στο διεθνές δίκαιο, συνθέτουν ένα λεξιλόγιο που δεν χαρίζεται αλλά μπορεί να πείσει.
Ο πολιτικός ρεαλισμός, τελικά, δεν μπορεί να είναι μία θεωρία για σεμινάρια κεκλεισμένων των θυρών. Είναι μία μέθοδος οργάνωσης του εφικτού. Η καναδική κίνηση υπενθυμίζει ότι η διεθνής τάξη δεν μπορεί να παραμείνει όμηρος ενός ατελεύτητου μεσανατολικού μεταίχμιου. Εάν η αναγνώριση λειτουργήσει ως μοχλός τότε θεωρείται ως δεδομένο ότι αυτό θα οφείλεται όχι στην ένταση των ρημάτων αλλά στην συνοχή των πράξεων που θα ακολουθήσουν (βλέπε συνοριακές ρυθμίσεις με διεθνείς εγγυήσεις, καθαρή αρχιτεκτονική ασφάλειας, ελάχιστη συναίνεση για τον τελικό χάρτη, ένα πρόγραμμα ανοικοδόμησης που θα μετατρέψει την ανθρωπιστική επιβίωση σε πολιτική προοπτική). Κι εκεί είναι που η ηθική θα συναντήσει τον ρεαλισμό. Όχι για να τον εξωραΐσει αλλά για να κατοχυρώσει την πανανθρώπινη οντολογική αξία ως όριο σε κάθε στρατηγική.
Η πράξη της αναγνώρισης από τον Καναδά δεν κλείνει κανένα κεφάλαιο. Ανοίγει ουσιαστικά ένα παράθυρο πίεσης προς τρεις κατευθύνσεις. Πρώτον, προς την Παλαιστινιακή Αρχή, ώστε να αποδείξει ότι μπορεί να κυβερνήσει με διαφάνεια, ασφάλεια και δημοκρατική νομιμοποίηση, περιθωριοποιώντας οριστικά την ένοπλη βία. Δεύτερον, προς την ισραηλινή κυβέρνηση, ώστε να αντιληφθεί ότι η διεθνής νομιμοποίηση της ασφάλειάς της περνά μέσα από την έμπρακτη αποδοχή της αρχής των δύο κρατών και τον τερματισμό πρακτικών που υπονομεύουν αυτή την αρχή. Τρίτον, προς την ευρύτερη διεθνή κοινότητα, για να μετατρέψει τις διακηρύξεις σε μετρήσιμες δεσμεύσεις: πρόσβαση βοήθειας χωρίς προσκόμματα, σταθερές εγγυήσεις ασφαλείας, χρηματοδότηση ανοικοδόμησης με αυστηρή λογοδοσία. Στον ρεαλισμό, η γλώσσα της ηθικής πείθει όταν συνοδεύεται από θεσμούς επιτήρησης και κυρώσεις για την αθέτηση. Εκεί κρίνονται οι προθέσεις, εκεί κρίνεται και η επιτυχία της καναδικής πρωτοβουλίας της (συν-)μετοχής τής στην αναγνώριση του Παλαιστινιακού κράτους.

‍