Τα γνωστά και άγνωστα «κολαστήρια» της Αθήνας Βόλτες στην ιστορική Αθήνα

γράφει ο Πλάτων Ρούτης proutis0107@rogers.com

 Στις δεκαετίες το ’50 και του ’60 αρχίζει στην Αθήνα μία άγρια και άναρχη αστική ανοικοδόμηση και αυτή συνεχίστηκε υποτιμώντας και θάβοντας χώρους ιστορικής αξίας της νεότερης ιστορίας μας. Ευτυχώς μερικά από αυτά τα κομμάτια της ιστορίας μας έμειναν μέχρι τώρα για να μας λένε μικρές ιστορίες από ένα μεγάλο αγώνα του λαού μας. Για πολλά χρόνια οι κρατούντες θέλοντας να έχουν τον λαό ανιστόρητο, τα παράτησαν στην αφάνεια. Στα κτίρια αυτά διαδραματίστηκαν πολλά γεγονότα της ιστορίας μας που άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στην πόλη της Αθήνας, διαμορφώνοντας κατά πολύ την ταυτότητά της .

Είναι τόποι που βάφτηκαν με το αίμα εκατοντάδων αγωνιστών, τόποι ασύλληπτων βασανιστηρίων, εγκλημάτων, εκτελέσεων αλλά και τόποι που φωτίστηκαν από την οργανωμένη ή αυθόρμητη παρόρμηση ελευθερίας ενός λαού που για τρία και πλέον χρόνια στέναζε καθημερινά κάτω από τον ζυγό του ιταλογερμανικού άξονα όπως επίσης και στην διάρκεια της φασιστικής Αμερικανοκίνητης Χούντας αποτέλεσαν το σκηνικό αυτών των ιστοριών με πρωταγωνιστές επώνυμους αλλά και ανώνυμους Έλληνες.

Μαζί θα κάνουμε μία «βόλτα» και θα αφηγηθούμε την ιστορία σε τέσσερα από αυτά τα κτίρια.  Είναι η τραγωδία που έγραψε ο αγωνιζόμενος λαός με το αίμα του και με την ζωή του.

Ξεκινάμε λοιπόν το οδοιπορικό στα κολαστήρια της Αθήνας.  

1. Στα υπόγεια της Οδού Κοραή 4.

Πόσοι από εμάς έχουμε έστω και μία φορά κοντοσταθεί μπροστά στο μέγαρο της Κοραή 4, στα υπόγεια του οποίου κρατήθηκαν αντιστασιακοί, παραβάτες των κατοχικών νόμων ακόμα και αντιφρονούντες Γερμανοί ή Ιταλοί αντιφασίστες στρατιώτες, και το οποίο σήμερα αποτελεί Χώρο Ιστορικής Μνήμης;

Στην Κοραή, στις καφετέριες που βρίσκονται δίπλα στην είσοδο του σταθμού «Πανεπιστήμιο» του Μετρό, θαμώνες δεν γνώριζαν ότι έπιναν καφέ δίπλα στο αρχηγείο και τα κρατητήρια της «Κομαντατούρ», εκεί όπου είχαν φυλακιστεί, βασανιστεί, αλλά και εκτελεστεί άνθρωποι.

Μία καλή μου φίλη ανταποκρίθηκε στην παράκληση μου να μου στείλει μερικές φωτογραφίες από τα υπόγεια της Οδού Κοραή 4.

Επειδή ο «Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941 – 1944», όπως γράφει η σχετική πινακίδα στην είσοδο του υπογείου, είναι ακριβώς αυτό: Ο χώρος αυτός δεν ανήκει στο Κράτος αλλά στην «Εθνική Ασφαλιστική» εταιρεία και αν αύριο η «Εθνική Ασφαλιστική» πωληθεί σε μια κάποια …Gangbank, η οποία θελήσει να τα μετατρέψει τα υπόγεια σε music club, ή να τα μετατρέψει σε αυτό για το οποίο αρχικώς είχαν κατασκευαστεί, δηλαδή σε καταφύγιο, ή τόπο βασανιστηρίων τι θα γίνει;

Αλλά είναι ακριβώς δυνατόν η Ελλάδα να αφήνει στην «Εθνική Ασφαλιστική» ένα μνημείο που θα έπρεπε να έχει εδώ και δεκαετίες αναγάγει σε βασικό προορισμό όλων των Ελλήνων, από την παιδική τους ηλικία, προκειμένου να μάθουν και – κυρίως αυτό – να νιώσουν τι συνέβαινε στα δύο υπόγεια επί 1.264 ημέρες πριν από 74 χρόνια;  Το υπόγειο που είχε χτιστεί να χρησιμεύσει αντιαεροπορικό καταφύγιο μετατράπηκε σε κρατητήρια της Φασιστικής Ναζιστικής Kommandatur.

Έχεις κατέβει στο υπόγειο της «Κοραή 4»;

Οι ναζί δεν άφησαν αρχεία και η σύνθεση της ιστορίας γίνεται, με πολύ μεγάλη προσπάθεια των επιστημόνων που μετέχουν σε αυτό το έργο, μέσα από τις επιγραφές που σώθηκαν, από μικροαντικείμενα, προσωπικές σημειώσεις, σελίδες από γερμανικά ημερολόγια που βρέθηκαν και μαρτυρίες κάποιων ανθρώπων που είχαν οδηγηθεί εκεί από τους Γερμανούς.

Τα κρατητήρια ήταν κυρίως κέντρα μεταγωγών. Οι κρατούμενοι μεταφέρονταν συνήθως στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.

Οι επιβεβαιωμένοι κρατούμενοι είναι μόνο 239, διότι αυτά τα ονόματα ήταν καταγεγραμμένα στους τοίχους.

Μόνο που οι τοίχοι λένε ένα μικρό μέρος της αλήθειας του 1944, διότι οι Γερμανοί έβαφαν κατά διαστήματα τους τοίχους προκειμένου να εξαφανίζουν τις επιγραφές.

Στους χώρους αυτούς κρατήθηκαν πολλοί Έλληνες πατριώτες αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες, ενώ "πέρασαν" πολλοί Έλληνες πολίτες κάθε ηλικίας, μέχρι και παιδιά 14 ετών, για ασήμαντα παραπτώματα. Σε όλη την έκταση των τοίχων του δευτέρου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι έγραφαν ή χάραζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεσή τους μηνύματα, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα κ.λ.π), κληροδοτώντας στις επόμενες γενιές ανεξίτηλη την ιστορική μνήμη. Οι Γερμανοί έβαφαν επανειλημμένα τους τοίχους, οι οποίοι κάθε φορά ξαναγέμιζαν με μηνύματα.

Φαίνεται πως όταν έχασαν τον πόλεμο και έφυγαν τρέχοντας δεν πρόλαβαν να ξαναβάψουν το δεύτερο υπόγειο κι έτσι έμειναν οι χαραγμένες επιγραφές του 1944 στους τοίχους.

Για να σε συγκλονίζουν οι επιγραφές έλεγαν:

«24 ώρες χωρίς φαΐ και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί»,

«Ποινή Θανάτου»,

«Είσοδος 8/4/44. Κατηγορηθείς για λάστιχα και ποδήλατα του Άξονος. Συλληφθείς από τους τσολιάδες. Αχ Βαχ. Και κάνω Πάσχα στα σίδερα αυτά, στον υγρό αυτόν τάφο. Κάτοικος συνοικίας Μεταξουργείου, Δεληγιώργη 47. Αχ Βαχ»,

«Μαυρίκιος Ν. Μαλευρής, τελειόφοιτος Ιατρικής, κρατούμαι ως όμηρος, αδίκως φυλακισθείς, είσοδος 15-12-42, έξοδος 10-1-43 δια Αβέρωφ, μαρτύρια Ιεράς Εξέτασης»,

«Να με τουφεκίσουνε και να ζήσει ο αδερφός μου ο Μιχάλης»,

«Φωνάξτε για νερό, αλλιώς θα πεθάνετε εδώ».

Διαβάζεις, κοιτάς, φέρνεις τον εαυτό σου στη θέση τους, νιώθεις την αγωνία, τον φόβο, την απόγνωση, την θλίψη, κάθε μορφής φρικιαστικό συναίσθημα.

• Το αρχηγείο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν 6

Κατεβαίνοντας την λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, πριν συναντήσουμε την λεωφόρο Ακαδημίας, στο στενό δεξιά βρίσκουμε την οδό Μέρλιν. (Το όνομά της δεν δόθηκε από τον θρυλικό μάγο Μέρλιν του μύθου του βασιλιά Αρθρούρου και του Κάμελοτ, αλλά από τη βρετανική οικογένεια Τσαρλς Ουίλιαμ Λουί Μέρλιν (1821-96), ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα το 1839 ως γραμματέας του αγγλικού προξενείου και αργότερα ανέλαβε καθήκοντα γενικού διευθυντή της Ιονικής Τράπεζας. Η οικογένεια επέστρεψε αργότερα στην Αγγλία, αλλά έμεινε εδώ ο γιος του, ο Τσαρλς Πράιορ (1850-98), και η οδός Μέρλιν χαράχτηκε για να χωρίσει κληρονομικά μερίδια οικοπέδου των Μέρλιν στο Κολωνάκι. Ο γιός του Τσάρλς Πράιορ, Σίδνει Μέρλιν, ο οποίος ήταν γεωπόνος ανέπτυξε πρώτος την γνωστή ποικιλία πορτοκαλιών Μέρλιν αλλά ήταν και ο πρώτος που έφερε από την Ιαπωνία και τα κουμκουάτ, από τα οποία παρασκευάζεται το γνωστό κερκυραϊκό ποτό).

Η Γερμανική αυτή υπηρεσία ιδρύθηκε πριν από το χιτλερικό καθεστώς αντίστοιχη των μυστικών υπηρεσιών ειδικής ασφαλείας άλλων ξένων χωρών. Ύστερα, όμως, από την ανάληψη της αρχής από τον Χίτλερ, η Γκεστάπο μετατράπηκε σε τρομοκρατική οργάνωση, στρεφόμενη κατά παντός ενάντιου, εμφανώς δεδηλωμένου, στο καθεστώς ή και υποτιθέμενου "εχθρού" του γερμανικού φασιστικού εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Επικεφαλής της Γκεστάπο επί σειρά ετών ήταν ο Ράινχαρντ Χάινριχ, ένας από τους πλέον αφοσιωμένους αλλά και απάνθρωπους οπαδούς του Χίτλερ, ο οποίος τελικά δολοφονήθηκε το 1942 στην Πράγα. Υπό την ηγεσία του αλλά και την έμπνευση του Αρχηγού των Σωμάτων Ασφαλείας του Ράιχ Χίμλερ, η Γκεστάπο εκτέλεσε σωρεία μεμονωμένων και ομαδικών εγκλημάτων καθώς και την εξόντωση των Εβραίων και άλλων μειονοτήτων, όχι μόνον εντός της Γερμανίας αλλά και στις χώρες της Ευρώπης που είχαν περιέλθει κάτω από γερμανική κατοχή.

1 Ο αρχηγός της Γκεστάπο, Ράιχ Χίμλερ.

2 Χαρακτικό της Βάσως Κατράκη που απεικονίζει τα βασανιστήριο Ελλήνων αγωνιστών από τους Ναζί

3 Στην είσοδο όμως του κτηρίου έχει τοποθετηθεί ένα μικρό μνημείο να μας θυμίζει την δολοφονική βιαιότητα των Ναζιστικών στρατευμάτων.

4 Το Μπλόκο.

Οι «φίλοι μας και σύμμαχοι Εγγλέζοι»  βάλλουν με τα Αγγλικά άρματα κατά γραφείων του ΕΑΜ.

Στο «κολαστήριο» της οδού Μέρλιν οδηγούνταν οι συλληφθέντες από τα δολοφονικά τάγματα των SS (Σούτσστάφελ (γερμανικά: Schutzstaffel, που σημαίνει ''μοίρα ασφαλείας") όπου και γινόταν η ανάκριση και τα βασανιστήρια, πριν οδηγηθούν είτε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Χαϊδάρι, ή στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής για άμεση εκτέλεση. Στην Κομαντατούρ της οδού  Μέρλιν έγιναν και επιτόπου εκτελέσεις που υπολογίζονται γύρω στις 300.

Στην οδό Μέρλιν βασανίστηκαν χιλιάδες Έλληνες πατριώτες, μεταξύ αυτών και ο γνωστός συνθέτης Μάρκος Βαμβακάρης, του οποίου η μαρτυρία αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα της κτηνωδίας που συντελέστηκε κατά του ελληνικού λαού από τα στρατεύματα κατοχής της Ναζιστικής Γερμανίας.

 Το κτήριο δεν υπάρχει πια και στην θέση του έχει χτιστεί ένα σύγχρονο σύμπλεγμα γραφείων γνωστής ασφαλιστικής εταιρίας. Στην είσοδο όμως του κτηρίου έχει τοποθετηθεί ένα μικρό μνημείο να μας θυμίζει την δολοφονική βιαιότητα των Ναζιστικών στρατευμάτων. Το μνημείο αποτελείται από μια πόρτα των κρατητηρίων της Κομαντατούρ και ένα γλυπτό που επιμελήθηκε ο γλύπτης Θανάσης Απάρτης που συμβολίζει τον Έλληνα αγωνιστή που πολέμησε, βασανίστηκε και εκτελέστηκε από την Ναζιστική θηριωδία για την ελευθερία της Ελλάδας.

1. Ο Χίτλερ της Γερμανίας με τον Ντούτσε της Ιταλίας. Ναζιστοφασιστικά σκουπίδια. 
2. Το σημερινό Φασίστοσκουπίδι Κασιδιάρης της πρώην Χρυσής Αυγής που είναι ομοαίματος των παραπάνω. Η σβάστικα στο χέρι του παραμένει για να γνωρίζουν όλοι ποιος είναι. 

• ΕΑΤ-ΕΣΑ

Ανεβαίνοντας την οδό Ευζώνων που βρίσκεται αριστερά του πάρκου και πίσω από το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, ένα μικρό σύμπλεγμα κτηρίων που σήμερα ανήκει στον Δήμο Αθηναίων, κρύβει μια από τις πιο σκοτεινές και μαύρες σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας.

Τα αρχικά ΕΑΤ-ΕΣΑ σήμαιναν "Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα" της "Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας" και υπήρξε η μυστική αστυνομία και το βασικό τμήμα ασφάλειας κατά την περίοδο της δικτατορίας

Σε αυτόν τον χώρο λοιπόν υπήρξε το αρχηγείο της δολοφονικής ΕΑΤ-ΕΣΑ που δημιουργήθηκε αμέσως μετά τον Εμφύλιο το 1951. Τα αρχικά της σήμαιναν "Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα" της "Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας" και υπήρξε η μυστική αστυνομία και το βασικό τμήμα ασφάλειας κατά την περίοδο της δικτατορίας των Συνταγματαρχών από το 1967 μέχρι το 1974. Η ΕΣΑ λειτουργούσε στην αρχή σαν τμήμα αστυνόμευσης του Στρατού Ξηράς, ενώ μέχρι πριν την ίδρυση της τα καθήκοντα αυτά ασκούσε η Χωροφυλακή. Οι άντρες της ΕΣΑ φορούσαν, αλλά και φοράνε, μετά την πτώση της Χούντας και την αλλαγή του ονόματος της από τον Ευ. Αβέρωφ σε Στρατονομία, χαρακτηριστική στολή με γαλάζιο πηλήκιο και λευκά περιβραχιόνια ενώ φέρουν μεγάλα ξύλινα γκλομπς.

Στρατιώτης της ΕΣΑ. Η Χούντα και το πουλί της.

Τον Απρίλιο του 1967, λίγο μετά την κατάληψη της εξουσίας μετά από πραξικόπημα, ο ηγέτης της χούντας, Γεώργιος Παπαδόπουλος διόρισε τον Δημήτριο Ιωαννίδη επικεφαλής της EΣA, η οποία μετατράπηκε στο πιο πιστό στη Χούντα σώμα ασφαλείας της Ελλάδας. Όταν ο Παπαδόπουλος κήρυξε στρατιωτικό νόμο μετά το πραξικόπημα του 1967, αυξήθηκε η δύναμη της ΕΣΑ ακόμη περισσότερο, καθιστώντας τη χούντα επικεφαλής του βραχίονα του νόμου και της τάξης, καθώς και (κυρίως) της καταστολής. Επί Ιωαννίδη, έφτασε να έχει δύναμη 20.000 ανδρών και έγινε μια πανίσχυρη παραστρατιωτική οργάνωση, που θα χρησιμοποιούσε ο επικεφαλής της το 1973 για να ανατρέψει τον Παπαδόπουλο.

Χιλιάδες πολιτικοί αντίπαλοι της χούντας συνελήφθησαν από την EΣA και στάλθηκαν σε ορισμένα από τα πιο έρημα νησιά του Αιγαίου. Σε πολλές από τις καταγγελίες για βασανιστήρια κρατουμένων στο πλαίσιο του καθεστώτος Παπαδόπουλου συμμετέχει η ΕΥΔ, και ιδίως στην ανάκριση το Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα (ΕΑΤ).

Στην χουντική επταετία αναφέρθηκε, κατά τη διάρκεια ανακρίσεων, χρήση βασανιστηρίων από την ΕΣΑ. Ο Αλέξανδρος Παναγούλης ήταν ένα παράδειγμα ενός ατόμου σε βασανιστήρια από το ΕΑΤ-EΣA μετά την απόπειρα δολοφονίας του συνταγματάρχη πραξικοπηματία Γεώργιου Παπαδόπουλου, τοποθετώντας αυτοσχέδιο εκρηκτικό μηχανισμό την παραλιακή οδό Αθηνών-Σουνίου από όπου πέρναγε η αυτοκινητοπομπή του Παπαδόπουλου, μη καταφέρνοντας όμως να επιτύχει τον στόχο λόγω καθυστέρησης της έκρηξης, ενώ ο πολιτικός Νίκος Κωνσταντόπουλος είναι ένα άλλο παράδειγμα.

1 Ο αγωνιστής κατά της δικτατορίας Αλέξανδρος Παναγούλης

2 Ο αντιστράτηγος Σπύρος Μουστακλής.

Ο αγωνιστής κατά της δικτατορίας Αλέξανδρος Παναγούλης έχοντας συλληφθεί μετά την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γ.Παπαδόπουλου.

Ο αντιστράτηγος Σπύρος Μουστακλής. Χαρακτηριστική για την βιαιότητα τον βασανιστηρίων είναι η ιστορία του Σπύρου Μουστακλή, αξιωματικού του ελληνικού στρατού με αντιδικτατορική δράση, ο οποίος συνεπεία των βασανιστηρίων του ΕΑΤ-ΕΣΑ έμεινε παράλυτος και δεν κατάφερε ποτέ να ξαναμιλήσει.

Σπύρος Μουστακλής και Αλέξανδρος Παναγούλης.

Όλα τα μέλη της ΕΣΑ είχαν επιστρατευτεί αρχικά σε κανονική στρατιωτική θητεία και έπειτα στην ΕΣΑ αφού πρώτα περνούσαν σειρά μεθοδικών εκπαιδεύσεων για μήνες ώστε να προετοιμαστούν κατάλληλα ψυχολογικά για τα βασανιστήρια των συλληφθέντων. Δόγμα της ΕΣΑ ήταν το ¨Φίλος ή σακάτης βγαίνει όποιος έρχεται εδώ μέσα¨.

Χρειάστηκε να περάσουν χρόνια και μόλις τον Μάρτιο του 1997, τριάντα ολόκληρα χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας, κηρύχθηκαν διατηρητέα τα τέσσερα πέτρινα κτήρια. Η απόφαση του τότε υπουργού ΠΕΧΩΔΕ έκανε λόγο για χαρακτηριστικά δείγματα της στρατιωτικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα.

Η ιστορική «ταυτότητά» τους αναγνωρίστηκε από τις αρχές λίγο αργότερα, όταν ο χώρος εκχωρήθηκε στους αγωνιστές της δημοκρατίας. Το βασικό κτήριο στεγάζει το Μουσείο του Αντιδικτατορικού Αγώνα και άλλο ένα διαχειρίζεται ο Σύλλογος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ). Τα υπόλοιπα δύο έχουν παραχωρηθεί στον Δήμο Αθηναίων καλύπτοντας ανάγκες του Κέντρου Τεχνών και του Μουσείου Ελευθέριου Βενιζέλου.

4. Η ¨Ταράτσα¨ της Μπουμπουλίνας

1 Το κτίριο της Υποδιεύθυνσης Ασφάλειας Αθηνών στην οδό Μπουμπουλίνας.

2 Η ¨Ταράτσα της Μπουμπουλίνας¨.

Ο πρώτος του ιδιοκτήτης, ο γιατρός Κ. Λογοθετόπουλος, συνδέει το όνομά του με τις δωσιλογικές κατοχικές κυβερνήσεις, καθώς σπούδασε μαιευτική στο Μόναχο και λίγο πριν από τον πόλεμο βρέθηκε να διευθύνει το μαιευτήριο «Αλεξάνδρα» ως πρύτανης του πανεπιστημίου Αθηνών. Παντρεμένος με την ανιψιά του στρατάρχη Λιστ, επικεφαλής των δυνάμεων της Βέρμαχτ που επιτίθενται στη χώρα μας, χρηματίζει υπουργός Παιδείας και Υγείας στην προδοτική κυβέρνηση Τσολάκογλου και πρωθυπουργός από τις 2 Δεκεμβρίου 1942 έως τις 7 Απριλίου 1943. Εμπνευστής της επιστράτευσης του '43, που αποτρέπεται από τις κινητοποιήσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, το 1944 δραπετεύει στη Γερμανία, ακολουθώντας τα ναζιστικά στρατεύματα. Καταδικάζεται ερήμην σε ισόβια το 1945, εκδίδεται στην Ελλάδα το 1946 και μένει στη φυλακή έως το 1951. Πεθαίνει το 1961 σε πλήρη απαξίωση.

Τη δεκαετία του '50 στο κτίριο στεγάζεται η διαβόητη ΚΥΠ. Σε κάποιο απ' τα γραφεία του εξυφαίνεται, πιθανότατα, η σκευωρία κατά του Νίκου Μπελογιάννη, αλλά και η δολοφονία του άλλοτε μαθητή του ιδιοκτήτη: του ΕΔΑΐτη γιατρού Γρηγόρη Λαμπράκη.

Την περίοδο της δικτατορίας η γειτονιά ανατριχιάζει από τις κραυγές πόνου των αντιστασιακών που κρατούνται στη Μπουμπουλίνας, έδρα της υποδιεύθυνσης Ασφαλείας και άντρο του Μάλλιου, του

Μπάμπαλη, του Λάμπρου. Στην αιματοβαμμένη «ταράτσα» εκατοντάδες αγωνιστές υπομένουν φρικτά βασανιστήρια. Ανάμεσά τους, ο Ανδρέας Λεντάκης και ο Μίκης Θεοδωράκης, που επινοούν έναν κώδικα επικοινωνίας με χτυπήματα στον τοίχο. Τα «τραγούδια του Αντρέα» τα περιγράφουν γλαφυρά: «Χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα τον Αντρέα, μετρώ τους χτύπους τον πόνο μετρώ. Πίσω απ' τον τοίχο πάλι θα 'μαστε παρέα. Τακ-τακ εσύ, τακ-τακ εγώ».

Από την δίκη των βασανιστών της Χούντας.

Μετά την πτώση της χούντας στις 24 Ιουλίου του 1974 και την δίκη των πραξικοπηματιών, ακολούθησε η δίκη των ηγετικών στελεχών των βασανιστών της ΕΣΑ. Η δίκη που έλαβε μέρος σε Αθήνα, Πάτρα και Χαλκίδα και διήρκησε από το καλοκαίρι μέχρι τον χειμώνα του 1975 έριξε στα μαλακά τους αρχιβασανιστές και μερικούς να αθωώνονται. Μεταξύ των αθωωθέντων και οι - γνωστοί από πολλές καταγγελίες - αστυνόμοι Ευάγγελος Μάλλιος και Πέτρος Μπάμπαλης, που έπεσαν νεκροί λίγο αργότερα - ο πρώτος τον Δεκέμβριο του 1976 από τα πυρά της οργάνωσης «17 Νοέμβρη» και ο δεύτερος τον Ιανουάριο του 1979 από την οργάνωση «Ιούνης '78».

Και ένας επίλογος

Παρόλη την καταστροφή πολλών κτηρίων στην Αθήνα τις δεκαετίες που προηγήθηκαν και τον οικοδομικό ¨οργασμό¨ της πολυκατοικίας που ακολούθησε, τα τέσσερα αυτά κτήρια που επισκεφτήκαμε στέκουν ακόμα όρθια ώστε να μας θυμίζουν τις πιο σκοτεινές και αιματοβαμμένες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας του λαού μας που αξίζει κάποιος να γνωρίσει ώστε ποτέ ξανά να μην επαναληφθούν τέτοια εγκλήματα κατά του ελληνικού λαού και της ανθρωπότητας.

Δεν θα περάσει ο Φασισμός.