Πορτοκαλί φως, σκοτεινό παρελθόν με «Συμφιλίωση» στα λόγια

Δημήτρης Βοχαΐτης - LJI Reporter

Η 30ή Σεπτεμβρίου, Ημέρα Εθνικής Αλήθειας και Συμφιλίωσης και ταυτόχρονα Orange Shirt Day, βρήκε τον Καναδά να αναμετράται με ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της ιστορίας του. Στο Οντάριο, ο πρωθυπουργός Νταγκ Φορντ και ο υπουργός Υποθέσεων Αυτόχθονων Γκρεγκ Ρίκφορντ κάλεσαν τους πολίτες «να ακούσουν και να μάθουν» για την κληρονομιά των οικοτροφείων, τιμώντας τους επιζώντες, τις οικογένειες και τα παιδιά που δεν επέστρεψαν ποτέ στα σπίτια τους. Όπως σημειώθηκε στην ανακοίνωση της επαρχίας, πολλοί δήμοι και φορείς φωτίζουν κτίρια με πορτοκαλί χρώμα, αν και δεν υπάρχει φετινή επιβεβαίωση ότι η πράξη αυτή επεκτάθηκε καθολικά σε όλα τα κυβερνητικά κτίρια.

Η συμβολική δύναμη της ημέρας βρήκε την πληρέστερη έκφραση στα λόγια της Γενικής Κυβερνήτριας, Μαίρης Σάιμον. Στην ομιλία της η Σάιμον υπογράμμισε ότι « Η Εθνική Ημέρα Αλήθειας και Συμφιλίωσης τιμά τα παιδιά που δεν επέστρεψαν ποτέ στα σπίτια τους, τους Επιζώντες που φέρουν με αντοχή το βάρος της εμπειρίας τους, καθώς και τις οικογένειες και τις κοινότητες που επηρεάστηκαν διαρκώς από το σύστημα των οικοτροφείων.»

Η Σάιμον, η πρώτη ιθαγενής Γενική Κυβερνήτρια του Καναδά, τόνισε ότι το 2025 συμπληρώνονται δέκα χρόνια από την Τελική Έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης. Μία δεκαετία κατά την οποία έγιναν βήματα αλλά πολλά παραμένουν ανεκπλήρωτα.

Στο ίδιο πνεύμα, ο πρωθυπουργός του Καναδά, Μαρκ Κάρνεϊ, δεσμεύτηκε υπογραμμίζοντας και αυτός ότι «Η κυβέρνηση δεσμεύεται να εργαστεί σε πλήρη σύμπραξη με τα Αυτόχθονα Έθνη προωθώντας κοινές προτεραιότητες όπως η υγειονομική περίθαλψη, η επισιτιστική ασφάλεια, η στέγαση, η εκπαίδευση, η οικονομική ευημερία, η προστασία του περιβάλλοντος, η δράση για το κλίμα και η διαχείριση εκτάκτων αναγκών ενώ ταυτόχρονα διατηρεί την απαιτούμενη δυναμική στη συμφιλίωση» αναγνωρίζοντας ότι «απομένει ακόμη πολλή δουλειά» για την πλήρη υλοποίηση των Εκκλήσεων για Δράση της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, των Εκκλήσεων για Δικαιοσύνη της Εθνικής Έρευνας για τις Αγνοούμενες και Δολοφονημένες Ιθαγενείς Γυναίκες και Κορίτσια και της Διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Αυτοχθόνων.

Η Οττάβα υπήρξε και φέτος το επίκεντρο των εκδηλώσεων. Το Γενικό Κυβερνείο διοργάνωσε συζητήσεις στο Rideau Hall, ενώ η Σάιμον παρέστη στην εθνική τελετή «Ενθυμούμενοι τα Παιδιά» (Remembering the Children) στον Λόφο του Κοινοβουλίου. Σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο για την Αλήθεια και τη Συμφιλίωση, το APTN και το CBC/Radio-Canada, η τελετή μεταδόθηκε σε όλη την καναδική επικράτεια προσφέροντας βήμα σε επιζώντες και κοινότητες να αφηγηθούν τις εμπειρίες τους.

Το πορτοκαλί πουκάμισο της Φύλλης Γουέμπσταντ, το χρώμα της μπλούζας που φορούσε και της αφαιρέθηκε την πρώτη της ημέρα σε οικοτροφείο της Βρετανικής Κολομβίας, παραμένει σύμβολο μίας γενιάς που βίωσε τον πόνο της απώλειας και της αποστέρησης ταυτότητας. Κι ενώ οι τελετές μνήμης διατηρούν ζωντανό το παρελθόν, οι εκκλήσεις για πλήρη εφαρμογή των 94 συστάσεων της Επιτροπής Συμφιλίωσης υπενθυμίζουν ότι η τιμή προς τα θύματα μετράται όχι μόνο με συμβολισμούς αλλά με πράξεις.

Η ιστορική ρίζα του συστήματος οικοτροφείων για Αυτόχθονα παιδιά στον Καναδά ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η ομοσπονδιακή πολιτική «αφομοίωσης» πήρε θεσμική μορφή μέσα από τον Νόμο για τους «Ινιδιάνους» και μεταγενέστερες τροποποιήσεις που κατέστησαν τη φοίτηση υποχρεωτική ιδίως από τη δεκαετία του 1920. Τα περισσότερα σχολεία λειτούργησαν με χριστιανικές Εκκλησίες (κυρίως Ρωμαιοκαθολική, Αγγλικανική, Ηνωμένη και Πρεσβυτεριανή) ενώ εκτιμάται ότι περισσότερα από 150.000 παιδιά Πρώτων Εθνών, Ίνουιτ και Μετί φοίτησαν σε αυτά. Η καθημερινότητα σημαδεύτηκε από τον βίαιο αποχωρισμό τους από τις οικογένειες τούς, την απαγόρευση ομιλίας της γλώσσας τους και των πολιτιστικών πρακτικών, την επιβολή ονομάτων/στολών και εκτεταμένη σωματική, ψυχολογική και σε πολλές περιπτώσεις σεξουαλική κακοποίηση. Η ανεπάρκεια φροντίδας και οι ασθένειες οδήγησαν σε δυσανάλογα υψηλή θνησιμότητα ενώ ιστορικές έρευνες τεκμηριώνουν και πειράματα υποσιτισμού σε μαθητές σε ορισμένα σχολεία τη δεκαετία του 1940-50. Το δίκτυο «αφομοίωσης» άρχισε να συρρικνώνεται μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με το τελευταίο ομοσπονδιακό οικοτροφείο που έκλεισε το 1996.

Τις επόμενες δεκαετίες, επιζώντες και αυτόχθονες κοινότητες οδήγησαν σε νομικούς συμβιβασμούς και δημόσιες απολογίες, με κορυφαίο σταθμό την επίσημη συγγνώμη της καναδικής κυβέρνησης το 2008 και τη σύσταση της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, η οποία το 2015 χαρακτήρισε τις πολιτικές αυτές πρακτικές ως «πολιτισμική γενοκτονία» και διατύπωσε 94 Εκκλήσεις για Δράση. Το 2021, ευρέως δημοσιοποιημένες γεωεντοπίσεις άσημων -χωρίς ονοματοθεσία των παιδιών- τάφων σε χώρους πρώην σχολείων, επιβεβαίωσαν το μέγεθος της απώλειας που κατήγγελλαν επί δεκαετίες οι αυτόχθονες κοινότητες, αναζωπυρώνοντας την απαίτηση για έρευνες, πρόσβαση σε αρχεία και αξιοπρεπή διαχείριση τόπων ταφής. Το 2022, ο Πάπας Φραγκίσκος ζήτησε συγγνώμη επί καναδικού εδάφους για τον ρόλο καθολικών φορέων στα σχολεία αυτά. Δέκα χρόνια μετά το πόρισμα της Επιτροπής, η χώρα συνεχίζει να μετρά την πρόοδό της απέναντι στις Εκκλήσεις για δράση, με επίκεντρο τη μνήμη των παιδιών που χάθηκαν, τη θεραπεία των τραυμάτων των επιζώντων και την πραγμάτωση μιας δίκαιης, έμπρακτης συμφιλίωσης.

‍