Για την επανάσταση (και τον κλήρο)

(*Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ με ειδικότητα στην Σύγχρονη Ελληνική και Μεσογειακή Ιστορία. Ο κ. Γκέκας είναι επίσης Συντονιστής του Προγράμματος Ελληνικών Σπουδών στο τμήμα Ανθρωπιστικών Σπουδών του Παν. Του Γιορκ)

Τα 200 χρόνια από την Επανάσταση βρίσκουν την Ελλάδα, τους Έλληνες του εξωτερικού και την παγκόσμια κοινωνία σε βαθιά υγειονομική και οικονομική κρίση και σε κάποιες περιπτώσεις και σε κρίση δημοκρατίας. Η επέτειος ωστόσο, κυρίως λόγω της πρόσβασης στο διαδίκτυο, καταφέρνει να προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών ανά τον κόσμο, προσφέροντας τη δυνατότητα να συζητηθούν διάφορα θέματα της ιστορίας της επανάστασης, αλλά και της σημασίας που έχει σήμερα για τον ελληνισμό. Σε μια πρώτη ανάγνωση της συζήτησης αυτής είναι σαφές ότι πλέον έχουμε περάσει στην ψηφιακή εποχή της μελέτης της ιστορίας της επανάστασης του 1821. Αυτή η φάση περιλαμβάνει την ψηφιοποίηση πολλών εγγράφων, εφημερίδων και βιβλίων για την ιστορία της επανάστασης, την οργάνωση διαδικτυακών εκδηλώσεων, όπως συνέδρια και ομιλίες που γίνονται ανά τον κόσμο. Στα πλαίσια αυτής της ψηφιακής εποχής της μελέτης της ιστορίας της επανάστασης η Επιτροπή Ιστορίας του Hellenic Heritage Foundation δημιούργησε και διαθέτει στο διαδίκτυο σειρά επεισοδίων podcast ( http://hhf.ca/podcast-series-the-idea-of-greece/). Με τη συμμετοχή πολλών ιστορικών που προσφέρουν τη δική τους οπτική σε ερωτήσεις που προσεκτικά σχεδιάσαμε με επιτροπή, φιλοδοξούμε να φτάσει στο ευρύτερο κοινό η πρόσφατη έρευνα και «ματιά» στην ιστορία της μεγάλης Επανάστασης. Κυρίως όμως στοχεύουμε να διαδώσουμε μια προσέγγιση που ξεπερνά στερεότυπα και απομεινάρια μιας μάλλον παρωχημένης σχολικής ιστορίας, και επιδιώκει να γεφυρώσει τη Δημόσια Ιστορία με την πανεπιστημιακή ιστορία, αυτή των έγκυρων δημοσιεύσεων και των συνεδρίων των ειδικών.

Η επέτειος των 200 ετών όμως βρίσκει και την Ελληνική Κοινότητα Τορόντο σε μια επίσης βαθιά κρίση, για δεύτερη φορά στην πρόσφατη ιστορία της. Ενώ ήδη έχει δρομολογηθεί η διαδικασία πώλησης μιας εκκλησίας – ελπίζω να είναι μόνο μία – είναι χρήσιμο να αναλογιστούμε όχι μόνο για το παρελθόν, αλλά και για το παρόν και για το μέλλον του οργανισμού της ελληνικής κοινότητα. Πρόκειται βέβαια για τον μακροβιότερο θεσμό στην ιστορία της παροικίας. Κατά την ίδρυσή της το 1909, η Κοινότητα – ως διοίκηση – αλλά και ως εκκλησία και σχολείο στεγάστηκαν σε κτίριο που έχει επιβιώσει παρά την έντονη ανοικοδόμηση στο κέντρο της πόλης, στην οδό 170 Jarvis street. Μάλιστα το κτίριο αυτό, με πρωτοβουλία της Επιτροπής Ιστορίας του HHF, μέσα στο 2021 θα αποκτήσει και τη σχετική επιγραφή με έγκριση του Heritage Toronto, επιγραφή που θα αναδεικνύει την ιστορία του κτιρίου και τη σημασία του για τον ελληνισμό της πόλης. Κληρικοί, από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης της κοινότητας, στήριξαν με το εργο τους τις εκπαιδευτικές και λατρευτικές ανάγκες των Ελλήνων της πόλης. Στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και σε λίγες περιπτώσεις κάποιοι κληρικοί – όχι η επίσημη Εκκλησία, δηλαδή το Πατριαρχείο – στήριξαν τον αγώνα. Από την ίδρυση της επαναστατικής κυβέρνησης το ζήτημα ποιος αποφασίζει για το διορισμό εκκλησιαστικών ηγετών όπως οι μητροπολίτες τέθηκε ξεκάθαρα. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος με μια αποφασιστική κίνηση ήδη από το 1822 αποφάσισε ότι υπεύθυνη – άρα και αρμόδια – για το διορισμό επισκόπων ήταν η κυβέρνηση και όχι το Πατριαρχείο. Δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς, καθώς το Πατριαρχείο αποτελούσε Οθωμανική αρχή και ο Πατριάρχης ήταν υπόλογος στο Σουλτάνο, ο λόγος για τον οποίο ο Γρηγόριος Ε΄ βρήκε φριχτό και εξευτελιστικό θάνατο τον Απρίλη του 1821, αν και αποκήρυξε τους επαναστάτες.

Από τότε έχει περάσει πολύς καιρός. Κοινότητες Ελλήνων υπάρχουν σε όλον τον κόσμο, κάποιες διαχειρίζονται εκκλησίες, κάποιες ταυτίζονται με τις εκκλησίες και τις «ενορίες» που υπηρετούν. Η τρέχουσα κρίση της Ελληνικής Κοινότητας δίνει αφορμή να σκεφτούμε για ποιον λόγο θα πρέπει ένας οργανισμός όπως μια Ελληνική Κοινότητα να διαχειρίζεται εκκλησίες ή σε πολλές περιπτώσεις η εκκλησία και η Κοινότητα να ταυτίζονται. Ένας οργανισμός όπως η Ελληνική Κοινότητα αξίζει να δοκιμάσει να φέρει κοντά της τους Έλληνες που ζουν και συνδιαμορφώνουν την κοινωνία της πόλης, ίσως και μιας νεότερης γενιάς, χωρίς να εμπλέκεται σε θρησκευτικές και ακόμα και «θεολογικές» αλλά και οικονομικές διαμάχες, να χειραφετηθεί πλήρως και να αυτονομηθεί, αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητες που μπορεί να της προσφέρουν οι πολλοί ενδεχομένως που θα αγκάλιαζαν μια τέτοια πρωτοβουλία. Θα ήταν και ένας πολύ κατάλληλος τρόπος να τιμήσουμε και την μνήμη πολλών που το 1821, στηριζόμενοι στην ταυτότητά τους ως ελληνορθόδοξοι οραματίστηκαν ένα διαφορετικό κράτος από αυτό που γνώριζαν μέχρι τότε, στο οποίο κυριαρχούσαν η θεοκρατία και η εκκλησιαστική αυθεντία.