Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου

Ιστορικό αφιέρωμα στην 7η Μαρτίου 1948

ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΙΤΑΛΟΚΡΑΤΙΑΣ – ΓΕΡΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ

Του κ. Βασίλη Σ. Χατζηβασιλείου, Δικηγόρου-Ιστορικού.

1912.Απρίλιος–Μάϊος:Η Ιταλία καταλαμβάνει τοένα μετά το άλλο τα Δωδεκάνησα για στρατιωτικό  αντιπερισπασμό προς την Τουρκία, με τηνοποία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Οι Δωδεκανήσιοι υποδέχονται τους Ιταλούςως ελευθερωτές. Γρήγορα όμως  διαπιστώνουν την ιταλική υστεροβουλία για οριστικήκατοχή των νησιών κι αρχίζουν να εκδηλώνουν την αντίθεσή τους σε κάθεσυνεργασία και προσέγγιση μαζί τους. Στις 4/17 Ιουνίου οι Δωδεκανήσιοιδιοργανώνουν στην Πάτμο Παννησιωτικό  Συνέδριο. Οι πληρεξούσιοί τους συντάσσονται επίσημα στηνύπαρξη ενιαίας «Πολιτείας του Αιγαίου», με πλήρη αυτονομία,προετοιμάζοντας την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Η πρώτη αυτή ομαδικήαντίδραση των Δωδεκανησίων εξοργίζει τους Ιταλούς, που εφαρμόζουν τα πρώτασκληρά κατά των κατοίκων μέτρα. Μετά την υπογραφή της Ιταλοτουρκικής ΣυνθήκηςΕιρήνης στο Ouchy της Λωζάννης, την 18^η Οκτωβρίου, που προέβλεπε την επιστροφή τωννησιών στην Τουρκία μόλις ολοκληρωνόταν η εκκένωση της Λιβύης από τα τουρκικάστρατεύματα, αρχίζουν τα αλλεπάλληλα τοπικά Ψηφίσματα των Δωδεκανησίων με σκοπότην Ένωσή τους με την Ελλάδα.

1913:Ψηφίσματα διαμαρτυρίας των Δωδεκανησίωνγια την παράταση της Ιταλικής Κατοχής υποβάλλονται στο Συνέδριο Ειρήνης στοΛονδίνο.

1919:Το Πάσχα (7 Απριλίου) αυτής της χρονιάς οιΡόδιοι διαδηλώνουν με συλλαλητήρια τον πόθο τους για Ένωση με την Ελλάδα.Σημειώνονται αιματηρά γεγονότα στη Βιλλανόβα. Σκοτώνεται ο Παπά Λουκάς και η Ανθούλα Ζερβού. Στις 29 Ιουλίουυπογράφεται η Συμφωνία Τιττόνι-Βενιζέλου. Τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στηνΕλλάδα, εκτός της Ρόδου, η οποία αργότερα με δημοψήφισμα των κατοίκων της  θα μπορούσε να γίνειΕλληνική.

1920:Στις 22 Ιουλίου η Ιταλία καταγγέλλει τηνπιο πάνω συμφωνία «ως μη ικανοποιούσα τα συμφέροντά της». Στις 28 Ιουλίου/10Αυγούστου υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών. Η Τουρκία παραιτείταιυπέρ της Ιταλίας και αυτή υπέρ της Ελλάδας όλων των δικαιωμάτων και τίτλων στακατεχόμενα νησιά καθώς και στις νησίδες που εξαρτώνται από αυτά. Η Συνθήκη δενθα τεθεί τελικά σε ισχύ, εξαιτίας των αποτυχιών της Ελλάδας στο ΜικρασιατικόΜέτωπο και της ήττας του Βενιζέλου.

1921: Νέα Ενωτικά Δημοψηφίσματα των Δωδεκανησίων θαεπιδοθούν στους Ιταλούς, όπως εκείνο της 29^ης Αυγούστου, που επιδόθηκε στον Ιταλό ΓενικόΔιοικητή Δωδ/σου De Bosdari από τους Κώους κιεξέφραζε τον «ακλόνητον, ενιαίον και αδιάσειστον πόθον της αμέσου Εθνικής Αποκαταστάσεως».

1923:Στις 24 Ιουλίου υπογράφεται η Συνθήκη τηςΛωζάννης, που καθιστά τα Δωδεκάνησα «Κτήση» (Possedimento) της ΙταλικήςΕπικράτειας. Νέα σκληρότερη περίοδος αρχίζει για τα ιταλοκρατούμενα  «Νησιά του Αιγαίου».

1924:Εξαντλητική φορολογία επιβάλλεται προς  τους Δωδεκανησίους, οιοποίοι υποχρεώνονται να αποκτήσουν μια ιδιάζουσα ιταλική υπηκοότητα. Σειράφασιστικών νόμων καθιερώνει νέα διοικητική, δικαστική και δημοσιονομικήπολιτική, με άμεσο αποτέλεσμα την οικονομική συντριβή των κατοίκων. Αρχίζουν οιεπεμβάσεις στη θρησκεία. Στις 8 Οκτωβρίου ξεσπά το «Αυτοκέφαλο» ζήτημα της Εκκλησίαςτης Δωδεκανήσου. Οι Ιταλοί επιχειρούν να αποσπάσουν τις Μητροπόλεις από την επίαιώνες άμεση δικαιοδοσία του   Οικουμενικού Πατριαρχείου, να καταστήσουνδήθεν την Δωδεκανησιακή Εκκλησία αυτοκέφαλη με Αρχιεπίσκοπο τον ΜητροπολίτηΡόδου, για να μπορέσουν έτσι να εξασθενήσουν την Ορθοδοξία ως παράγονταδιατήρησης του θρησκευτικού και πατριωτικού φρονήματος των κατοίκων.

1926:Την 1^η Ιανουαρίου αρχίζει και η επέμβαση στηνπαιδεία, με την έκδοση του περί «Σχολών» ΚυβερνητικούΔιατάγματος (Ordinamento Scolastico). Τίθεται σε σταδιακήεφαρμογή η  οικοδόμηση ιταλικώνκυβερνητικών κτιρίων (η λεγόμενη «πολιτική του λίθου»).

1929:Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Φώτιος Β΄ ζήτησεστις 31 Οκτωβρίου να ερωτηθούν οι Δωδεκανήσιοι με δημοψήφισμα αν θέλουν ήαπορρίπτουν το αυτοκέφαλο. Αυτό, βέβαια, θα σήμαινε σίγουρη απόρριψή του, κάτιπου εξόργισε ακόμη περισσότερο τους Ιταλούς. Η Εκκλησία της Δωδεκανήσου θαυποστεί απηνή διωγμό. Αρχίζει να εφαρμόζεται το Κτηματολόγιο γεωμετρικού τύπουστα νησιά Ρόδο, Κω και Λακκί (Porto Lago) της Λέρου.

1932:Στις 4 Ιανουαρίου υπογράφεταιΙταλοτουρκική Συνθήκη καθορισμού της αιγιαλίτιδας ζώνης μεταξύ Καστελόριζου καιΤουρκικών ακτών. Στις 28 Δεκεμβρίου Ιταλο-Τουρκικό Πρωτόκολλο ρυθμίζει και τααπομείναντα τμήματα των Ιταλοτουρκικών θαλάσσιων συνόρων, με αναμφισβήτητομεταξύ των δύο κρατών τρόπο.

1935:Η εθνικοθρησκευτική εξέγερση στην Κάλυμνο,εξαιτίας του αυτοκέφαλου βρίσκεται σε έξαρση. Στις 7 Απριλίου ξεσπά στο νησί οπετροπόλεμος κατά των Ιταλών. Σκοτώνεται το βοσκαρούδι Μανώλης Καζώνης με πυροβολισμό στο μέτωπο. Το ΑυτοκέφαλοΕκκλησιαστικό Πολίτευμα στα Δωδεκάνησα δεν θα περάσει!

1938:Ο φανατικός φασίστας  διαβόητος Κυβερνήτης τωνΔωδεκανήσων De Vecchi κλείνει τα ελληνικάσχολεία στις 29 Νοεμβρίου. Επισημοποιείται η ιταλική ως γλώσσα τωνΔωδεκανησίων, οι οποίοι όμως αντιστέκονται σθεναρά.

1940:Στις 15 Αυγούστου βυθίζεται τοαγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου ελληνικό καταδρομικό «Έλλη» από τορπίλη τουιταλικού υποβρυχίου «Delfino», που έστειλε από τη Λέρο ο De Vecchi. Στις 28 Οκτωβρίουκηρύσσεται ο πόλεμος της Ιταλίας κατά της Ελλάδας. Την 1^η Νοεμβρίου πέφτει νεκρός στην Πίνδο ο πρώτοςΈλληνας Αξιωματικός από τη Χάλκη της Δωδεκανήσου Υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος. Στις 5 Δεκεμβρίουπαραιτείται ο De Vecchi και φεύγει από ταΔωδεκάνησα οργισμένος, επειδή τάχα δεν του έστειλαν στρατό να κτυπήσει τουςΈλληνες.

1941:Περίπου 1600 Δωδεκανήσιοι εθελοντές, πουβρέθηκαν στην Ελλάδα, συγκρότησαν το «Σύνταγμα Δωδεκανησίων» και αντιμετώπισαν τιςγερμανικές επιθέσεις τον Μάρτιο-Απρίλιο, ενταγμένοι στο Τμήμα ΣτρατιάςΚεντρικής Μακεδονίας.

1942:Τορπιλισμός στις 24 Σεπτεμβρίου τουιταλικού ατμόπλοιου “Fiume” από το ελληνικό υποβρύχιο «Νηρεύς»κοντά στη Σύμη. Χάθηκαν πολλοί Δωδεκανήσιοι.

1943:Στις 25 Ιουλίου καθαιρείται ο Μουσολίνι.Πρωθυπουργός στην Ιταλία ο Στρατάρχης Badoglio.Στις 3 Σεπτεμβρίου γίνεται η ανακωχή των Ιταλών. ΟιΓερμανοί παίρνουν στα χέρια τους τις εξουσίες επιβαλλόμενοι στους Ιταλούς τηςΡόδου. Στις 26 Σεπτεμβρίου βυθίζεται στη Λέρο από τους Γερμανούς τοΑντιτορπιλικό μας «Β. Όλγα» με 71 νεκρούς, μεταξύ των οποίων και ο Κυβερνήτηςτου Πλωτάρχης  Γ. Μπλέσσας. Τον ίδιομήνα κάνει απόβαση Αγγλική Δύναμη στην Κω και στην Κάλυμνο. Στις 3 Οκτωβρίουγίνεται η Γερμανική απόβαση και κατάληψη της Κω. Θάνατος 9 κατοίκων τηςΚαρδάμενας  από τους βομβαρδισμούς.Στις 5 Οκτωβρίου οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κάλυμνο. Την ίδια μέρα στην Κω θαεκτελέσουν 106(;) περίπου Ιταλούς αξιωματικούς που αντιστάθηκαν εναντίον τους.Στις 8 Οκτωβρίου θα εκτελεστεί με τουφεκισμό στο Πυλί της Κω ο οικοδόμοςΘανάσης Αναστασιάδης.  Στις 22 Οκτωβρίου προσκρούει σε νάρκη έξω από το Βαθύτης Καλύμνου το Αντιτορπιλικό μας «Αδρίας» με 22 νεκρούς. Λαβωμένο θανάσιμα,αλλά ορμητικό, χωρίς το πρωραίο τμήμα του, συνεχίζει τον πλουν ως τηνΑλεξάνδρεια της Αιγύπτου, έχοντας διανύσει 750 μίλια!  Στις 16 Νοεμβρίου, μετά από συνεχείςβομβαρδισμούς που κράτησαν 40 μέρες, καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς η Λέρος(ναυτική δύναμη των Ιταλών). Στις 18 Δεκεμβρίου απαγχονίζεται στην Κω ο βοσκόςΗλίας Καπίρης και  στην Αντιμάχεια οαγρότης Γιώργος Ζουμπουλίκος. Οργανώνονται τα πρώτα δίκτυα πληροφοριών καισυνδέσμου με το Συμμαχικό Κλιμάκιο της Αλικαρνασσού, που λαμβάνει οδηγίες απότον Άγγλο Πρόξενο της Σμύρνης, συμβάλλει στη φυγάδευση προς την ΤουρκίαΒρετανών στρατιωτικών και παρακολουθεί λεπτομερώς τις κινήσεις των Γερμανών στανησιά.

1944: Ένταξη  Δωδεκανησίων εθελοντώνπολεμιστών στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής. Τον Ιανουάριοοργανώνονται  δεύτερα δίκτυαπληροφοριών και συνεργασίας με περιπόλους του Ιερού Λόχου, που δρουν παράλληλαμε τα πρώτα, αλλά χωρίς εκατέρωθεν συνεννόηση. Στις 14 Φεβρουαρίουπραγματοποιείται από τον Ιερό Λόχο και τις Βρετανικές Raiding Forces καταδρομική επιχείρηση στο Καστελόριζο. Ηίδια επιχείρηση επαναλαμβάνεται στις 24 Ιουνίου και στην Κάρπαθο. Στις 10-14Ιουλίου καταδρομή του Ιερού Λόχου απελευθερώνει τη Σύμη. Νεκροί οι ΙερολοχίτεςΑνθυπολοχαγοί Γεώργιος Μενεκίδης και Ευστράτιος Τσόπελας.  Στις 20-23 Ιουλίουσυλλαμβάνονται από τους Γερμανούς οι Εβραίοι της Ρόδου και της Κω, μεταφέρονταικαι εξοντώνονται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στις 24 Ιουλίου πέφτουν νεκροίστην Κάρπαθο οι Ιερολοχίτες δεκανείς Κωνσταντίνος Ψίλης και Στέργιος Μανώλας.  Στις 7 Σεπτεμβρίουγίνεται με επιτυχία  νυκτερινή επίθεση τωνΙερολοχιτών στις Γερμανικές εγκαταστάσεις ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας στοΘυμιανό της Κεφάλου Κω. Τον Οκτώβριο ανοίγουν και πάλι  τα Ελληνικά Σχολεία. Στις 28 Οκτωβρίουπέφτουν νεκροί στην Τήλο οι Ιερολοχίτες  Βασίλειος Σκρέκας, λοχίας  και ΝικόλαοςΠολυκανδριώτης, δεκανέας. Την 1η Νοεμβρίου ο Λοχαγός του Ελληνικού ΣτρατούΔιογένης Φανουράκης από τη Χάλκη, βρήκε τραγικό σε μια επιχείρηση κατά τωνΓερμανών στη γενέτειρά του.

1945:Κινήσεις Γερμανών κατασκόπων από την Κωπρος την Τουρκία. Καταδρομή – Απελευθέρωση της Νισύρου από Ιερολοχίτες στις 12Φεβρουαρίου. Πέφτει νεκρός ο Ιερολοχίτης Υπολοχαγός Ευάγγελος Χατζηευαγγέλου. Καταδρομή-Απελευθέρωσητης Τήλου από τον Ιερό Λόχο στις 25-26 Φεβρουαρίου. Στις 25 Μαρτίου γίνεταικαταδρομή στη Χάλκη από τους Ιερολοχίτες. Βομβαρδισμός στην πόλη της Κω απόσμήνος Συμμαχικών Αεροσκαφών προκαλεί το θάνατο 22 πολιτών στις 27 Μαρτίου.Στις 16 Απριλίου απαγχονίζονται από τους Γερμανούς στην Κω τρεις πατριώτες: ο Θεόκριτος Κώστογλου, η Ανεζούλα Πατάκου–Τρουμούχη και η Σταματία Περή. Στις 8 Μαΐουυπογράφεται στη Σύμη το Πρωτόκολλο της χωρίς όρους παράδοσης της Δωδεκανήσουαπό τους Γερμανούς στους Συμμάχους. Την 9^η Μαΐου αρχίζει για όλα τα Δωδεκάνησα ηΑγγλική Στρατιωτική Κατοχή.

1946: Τον Ιανουάριο συγκροτείται στα νησιά το Εθνικό Μέτωπο Πανδωδεκανησιακής Απελευθέρωσης (Ε.Μ.Π.Α), για τηναντιμετώπιση των αγγλικών επιδιώξεων αυτονόμησής τους κάτω από το ΒρετανικόΣτέμμα. Γίνονται συλλήψεις και εκτοπίσεις Δωδεκανησίων πατριωτών από τουςΆγγλους. Στις 27 Ιουνίου οι Υπουργοί Εξωτερικών των Μεγάλων Δυνάμεωναποφασίζουν στο Παρίσι την παραχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα.

1947: Στις 10 Φεβρουαρίου στη διάσκεψη τηςΕιρήνης στο Παρίσι εγκρίνεται η απόφαση των Υπουργών των Μεγάλων Δυνάμεων γιατην παραχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Στις 31 Μαρτίου οι Άγγλοι παραδίδουν τηδιοίκηση των Δωδεκανήσων στις Ελληνικές Στρατιωτικές Αρχές. Η Ελληνική  Γαλανόλευκη Σημαία κυματίζει  περήφανα πια στουςιστούς των δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων των νησιών.

1948: Στις 9 Ιανουαρίου δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης οΝόμος «Περί προσαρτήσεως της Δωδεκανήσου εις την Ελλάδα».

Την 7η Μαρτίου  γίνεται στη Ρόδο οεπίσημος, πανηγυρικός εορτασμός της ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗΣ της Δωδεκανήσου  στη Μητέρα

Φωτογραφικόυλικό από τις εκδηλώσεις της Ενσωμάτωσης στην Κάλυμνο από το αρχείο τουαείμνηστου Λευτέρη Βογιατζάκου