Γιώργος Φαρσακίδης Εικαστικός, Λογοτέχνης, Αγωνιστής.

γράφει ο Πλάτων Ρούτης

Μία προσωπικότητα, ένα σύμβολο μιας ολόκληρης γενιάς, ιδεολογίας, ήθους και αγωνιστικότητας ο Γιώργος Φαρσακίδης, χαράκτης, ζωγράφος και λογοτέχνης, μαχητής της Εθνικής ΕΑΜικής Αντίστασης, πέθανε στη Θεσσαλονίκη την Τρίτη 21 Ιουλίου 2020 πλήρης ημερών και αγώνων σε ηλικία 94 ετών με την φροντίδα φίλων και συντρόφων του.  Στο υπαίθριο του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης μέσα σε κλίμα βαθιάς συγκίνησης και σεβασμού πλήθος συντρόφων, συγγενών, φίλων και συναγωνιστών του, τον αποχαιρέτησαν. Στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος έχει αναδειχθεί  ως ένας από τους «αλύγιστους της ταξικής πάλης», μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ και στην ιστορία της Τέχνης ως ο εικαστικός και λογοτέχνης που αποτύπωσε στα έργα του τους αγώνες του λαού μας.

Το μακρύ και συναρπαστικό ταξίδι της ζωής του ξεκινάει στα 1926 από την Οδησσό. Η μάνα του Ρωσίδα και ο πατέρας του Πόντιος, κυνηγημένος από τους Τούρκους, που τιμήθηκε από την ΕΣΣΔ ως «πρωτοπόρος της σοσιαλιστικής εργασίας». Με τον ερχομό του στην Ελλάδα το 1934, έζησε στη Θεσσαλονίκη τα γεγονότα του Μάη του ’36, τον πόλεμο του ’40, τη γερμανική Κατοχή και συμμετείχε στην Αντίσταση. Ανταρτοεπονίτης, δεκαοχτώ χρονών, δύο φορές τραυματίας σε μάχη με Γερμανούς και Βούλγαρους, έμεινε ανάπηρος στα δύο του χέρια. Κατά διαστήματα εξορίστηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και άλλους τόπους κράτησης (Αη Στράτης- Γυάρος- Μακρόνησος) επί συνολικά δεκαεπτά χρόνια.

Το 1944 με άλλους συντρόφους του εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ και πολέμησε στη Χαλκιδική εναντίον των γερμανικών και βουλγαρικών δυνάμεων κατοχής όπως και των δοσίλογων συνεργατών τους.  Συμμετείχε στους πρώτους αντιφασιστικούς πυρήνες, μυημένος από παλιούς κομμουνιστές, όταν βρέθηκε να εργάζεται στους επιταγμένους από τις αρχές Κατοχής αλευρόμυλους Αλλατίνη, όπου στεγάζονταν τα αρτοποιεία του γερμανικού στρατού. Εκεί εμπνεύστηκε τα πρώτα χιουμοριστικά αντιφασιστικά σκίτσα του.

Το καλοκαίρι του 1944, σε μάχη μεταξύ Κρήνης και Πετραλώνων, τραυματίστηκε στα δυο του χέρια, τα οποία τελικά μπόρεσε να κρατήσει, έστω παραμορφωμένα, χάρη στην αυτοθυσία και στις φροντίδες των συναγωνιστών του. Εκεί "έχασε" το σακίδιο με τα πρώτα του σχέδια και το ημερολόγιό του. Του τα επέστρεψε όμως πολύ αργότερα ένας Βούλγαρος φαντάρος που τα περιμάζεψε και τα κράτησε.

Το Σεπτέμβριο του 1946 εντάχθηκε στην Στενή αυτοάμυνα και συμμετείχε σε ένοπλες ενέργειες κατά των αστικών δυνάμεων καταστολής. Συνελήφθη στα τέλη Δεκεμβρίου και βασανίστηκε επί εβδομάδες μέχρι θανάτου στην Ασφάλεια. Δε "μίλησε" ούτε όταν τον οδήγησαν στον τέταρτο όροφο για να τον "εκπαραθυρώσουν".

Με το καθεστώς μετά την  συμφωνία της Βάρκιζας  μαζί με χιλιάδες συντρόφους του υπέστη τις διώξεις και τις βιαιότητες από το αστικό κράτος. Μακρόνησος, Αη-Στράτης, Γυάρος, Λέρος, διώξεις, περισσότερα από δεκαέξι χρόνια εξορία, «πέτρινα χρόνια», κομμάτια της ιστορίας του τόπου, η πορεία ζωής του αποτυπώθηκαν στην τέχνη του - χαρακτικά, χρώμα, σχέδια σε πυρογραφία και ακουαρέλα. Συλλαμβάνεται και εξορίζεται για μεγάλο διάστημα. Είχε όμως μία συγκλονιστική ιστορία γεμάτο αγώνες, φυλακίσεις και δουλειά στην τέχνη του. 

Αργότερα, τον Αύγουστο του 1947, εκτοπίστηκε στον Άη-Στράτη και αμέσως μετά στη Μακρόνησο, στο Α΄ ΕΤΟ όπου στάθηκε όρθιος και πάλι απέναντι στα πιο σκληρά και απάνθρωπα βασανιστήρια και μέσα στο "Σύρμα", στη "Χαράδρα", στη ΣΦΑ. Αντιμετώπισε τα πάντα με υπεράνθρωπη αντοχή αλλά και πηγαίο χιούμορ, που ποτέ δεν τον εγκατέλειψε.

Το καλοκαίρι του 1949 η Μακρόνησος θα αριθμεί 10.000 εξόριστους. Εκεί ξεκινάει και η λεγόμενη διαδικασία αναμόρφωσης. Απίστευτη βία, ξυλοδαρμοί, απειλές αλλά και δολοφονίες (Φλεβάρης 1948) με στόχο να αποσπάσουν δηλώσεις μετάνοιας.
Οι λίγες εκατοντάδες που αρνήθηκαν μεταφέρθηκαν στα «σύρματα»

Στη Μακρόνησο, μέσα σ’ εκείνες τις συνθήκες, φιλοτέχνησε σχεδόν χωρίς χέρια την πρώτη του ξυλογραφία. Εκεί, στο κάτεργο εξόντωσης, άνοιξε ένας νέος δρόμος, αυτός του λαϊκού, του επαναστάτη καλλιτέχνη, που με τα τσακισμένα χέρια, μαζί με λεπτά προσωπικά συναισθήματα και ευαισθησίες, έμελλε να εκφράσει με βάθος και ταλέντο την ψυχή και την πνοή των λαϊκών αγώνων, των αγώνων του ΚΚΕ.

Η ζωή στην εξορία ήταν ένας συνεχής αγώνας με κάθε μέσον, με απεργίες πείνας, συγκεντρώσεις, υπογραφές για θέματα που ήταν σχετικά με την ζωή μέσα αλλά και έξω από το στρατόπεδο για να σταματήσει η βία οι απειλές και για να επιτραπεί το επισκεπτήριο. Τα άντεξε όλα αυτά με μια στωικότητα και με ένα χιούμορ που μόνο ένας ανώτερος άνθρωπος μπορεί να δώσει στους συγκρατούμενους του. 

Ή επιβίωση στην εξορία προϋποθέτει ένα συνεχή και σκληρό αγώνα και με τα στοιχεία της φύσης. O αγώνας των εξόριστων είναι συνεχής και με κάθε μέσον, απεργίες πείνας, συγκεντρώσεις, υπογραφές για να αυξηθεί το επίδομα τροφής, για να σταματήσει η λογοκρισία, για να επιτραπεί το επισκεπτήριο, για να σταματήσει η βία, οι απειλές και οι ψυχολογικές πιέσεις. Ο Γιώργος Φαρσακίδης ήταν πάντα δραστήριος στους σχολικούς “κύκλους” δίδασκε και διδασκόταν.  Στην εξορία η μόρφωση, οι διαλέξεις, η λειτουργία βιβλιοθήκης, η αυτομόρφωση, η ψυχαγωγία υπήρχαν στα πλαίσια της πειθαρχημένης διαβίωσης.

Όπως και άλλοι κρατούμενοι, το πραγματικό σχολείο της εικαστικής δημιουργίας στάθηκε η κοινότητα των εξόριστων, όπου ο καθένας συνεισέφερε με όσα είχε και κατείχε. Εκεί, στον Άη-Στράτη με πρώτο δάσκαλο το χαράκτη Χρήστο Δαγκλή, ο Φαρσακίδης μυήθηκε, μ’ ένα σουγιαδάκι, ένα κοπίδι, ή ένα απλό καρφί στα μυστικά της χαρακτικής. Εκτός από τα προσωπικά δημιουργήματα, φιλοτέχνησε σκηνικά για θεατρικές παραστάσεις που έστηναν οι εξόριστοι, με τη βοήθεια των κομμουνιστών διανοούμενων και καλλιτεχνών όπως ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μάνος Κατράκης, ο Τζαβαλάς Καρούσος, και άλλοι.

Αυτός ο αγέρωχος και αλύγιστος κομμουνιστής πέρασε περισσότερα από τα 16 χρόνια της ζωής του στις εξορίες. Ο Γιώργος Φαρσακίδης ήταν ένα σπάνιο ταλέντο που μπόρεσε και κατάγραψε τις περιπέτειες του μέσα από τα χαρακτικά του, τους πινάκες του αλλά και τα βιβλία του. Διαβάζοντας την ζωή του βλέπουμε και την ζωή των συγκρατούμενο του μέσα στην εξορία, στις φύλακες και των μεταγωγών.

«Όντας αντάρτης του ΕΛΑΣ τραυματίστηκες σοβαρά στα δυο σου χέρια, όπως ό ίδιος γράφεις, έμεινες σακατεμένος, νέος ακόμη, στα πρώτα βήματα της καλλιτεχνικής σου σταδιοδρομίας. Ποιες ήταν οι πρώτες σου σκέψεις όταν τραυματίστηκες και κυρίως, με σακατεμένα πλέον χέρια, πώς κατάφερες να ζωγραφίσεις, να χαράξεις, και μάλιστα με τέτοια επιτυχία», τον ρώτησε ο δημοσιογράφος Ηρακλής Κακαβάνης πριν από τέσσερα χρόνια, σε συνέντευξη του στο Atexnos.gr. Και ο Γιώργος Φαρσακίδης του απάντησε: «Ευτυχώς που στο δεξί κουνιούνται τα δάχτυλα. Να μπορώ να ζωγραφίζω, αν τα καταφέρω και επιζήσω με τόση αιμορραγία. Το πώς κατάφερα να ζωγραφίσω δεν είναι παράξενο. Σκέψου ότι κάποιοι ζωγραφίζουν με το στόμα. Εγώ μπορούσα να κρατήσω πινέλο και μολύβι. Το μυαλό δούλευε, από εκεί ξεκινούν όλα». Έτσι απλά.

Ανοιχτός και οικείος, τον συνάντησαν πολλοί σε εκδηλώσεις , πολιτιστικές ή και πολιτικές. Ακόμα και τα τελευταία χρόνια, όσοι πήγαν σε φεστιβάλ ΚΝΕ-«Οδηγητή» έβλεπαν έργα του στις εκθέσεις προς τιμήν του και, κάπου εκεί, τον ίδιο, να μιλά με τον κόσμο για τέχνη και για τη χαρά της ζωής. Μια τέτοια βραδιά η εικαστικός Εύα Μελά θύμισε ότι ο Γιώργος Φαρσακίδης έλεγε: «Για μένα οι ιδέες του σοσιαλισμού συνοψίζονται στη φράση "να ανθρωπέψει ο άνθρωπος"».

Πέθανε έχοντας συμπληρώσει 96 χρόνια γεμάτης ζωής.

Η πολιτιστική προσφορά του Γιώργου Φαρσακίδη «σφραγίστηκε» και με μια σημαντική δωρεά του στον ελληνικό λαό. «Στην οδό Κράσνι Περεούλοκ 18 -πάροδος Γκρέτσκαγια, στην Οδησσό, όπου στήθηκε το επιτελείο που προετοίμασε την Ελληνική Επανάσταση του Εικοσιένα. Στην είσοδο εντοιχισμένη μια πέτρινη πλάκα. Ενταύθα συνεδρίαζε η Φιλική Εταιρεία. Το σπιτάκι που μείναμε τις τελευταίες βδομάδες προτού κινήσουμε για την Ελλάδα, ιδιοκτησία – μεσιακή- του πατέρα μου…» (από το βιβλίο του Γιώργου Φαρσακίδη «Η πρώτη πατρίδα», 1984 με βραβείο Μενέλαου Λουντέμη της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών). Τους τίτλους ιδιοκτησίας του μικρού σπιτιού στην οδό Κράσνι Περεούλοκ 18- πάροδος Γκρέτσκαγια, ο Γιώργος Φαρσακίδης τους παραχώρησε προ ετών στο Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού καθώς και τα αντικείμενα του σπιτιού, τα οποία αναβιώνουν ένα τυπικό αστικό σπίτι της ελληνικής παροικίας της Οδησσού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Συγγραφέας συνολικά 28 βιβλίων (το τελευταίο του, με τίτλο «Η καινούργια πατρίδα» κυκλοφόρησε τον περασμένο Φεβρουάριο, από τις Εκδόσεις «Σύγχρονη εποχή»), ο Γιώργος Φαρσακίδης δήλωνε σε παλαιότερη συνέντευξή του: «Είναι μια ζωή που δεν θα ‘θελα ν’ αλλάξω. Όπως δεν άλλαξα και την πίστη μου κι ας απομυθοποιήθηκαν κάποια πράγματα. Το ιδανικό παρέμενε το ίδιο. Ο Λένιν έλεγε ότι κομμουνιστής είναι εκείνος που συμβάλλει ώστε να προηγηθούμε έστω ένα βηματάκι προς την επανάσταση. Ούτε μεγάλα λόγια, ούτε εξάρσεις… Για μένα, οι ιδέες του σοσιαλισμού συνοψίζονται στη φράση: «να ανθρωπέψει ο άνθρωπος».

Η πολιτική κηδεία του Γ. Φαρσακίδη έγινε την Πέμπτη 23 Ιουλίου, στις 7μμ, στο υπαίθριο του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης.