Παγκόσμια ημέρα Ελευθερίας του Τύπου - Μια Υπενθύμιση των Αγώνων για την Προστασία της Δημοσιογραφίας

Δημήτρης Βοχαΐτης, LJI Reporter
Η 3η Μαΐου, καθιερωμένη ως Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, αποτελεί σημαντική υπενθύμιση της θεμελιώδους σημασίας που έχει η δημοσιογραφία για τη δημοκρατία και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παγκοσμίως. Σε μία εποχή όπου για χρόνια η δημοσιογραφική ελευθερία δέχεται συνεχείς απειλές, η σημερινή ημέρα αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα, ειδικά υπό το πρίσμα των ανησυχητικών στοιχείων για τις διώξεις και δολοφονίες δημοσιογράφων που καταγράφηκαν το 2024.
Σε κλίμα σεβασμού και περισυλλογής, το Δημαρχείο του Τορόντο άνοιξε τις πύλες του για να τιμήσει τη Διεθνή Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, αναγνωρίζοντας τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση των δημοσιογράφων που υπερασπίζονται την αλήθεια με τίμημα ακόμη και τη ζωή τους. Η φετινή εκδήλωση, που συγκέντρωσε προσωπικότητες του δημόσιου βίου, ακαδημαϊκούς και εκπροσώπους των ΜΜΕ, διοργανώθηκε από την Εθνική Επιτροπή Εθνικών ΜΜΕ του Καναδά (National Ethnic Press and Media Council of Canada - NEPMCC), με κεντρικό ομιλητή τον ιδρυτή και διευθύνων σύμβουλο του, Θωμά Σάρα (Thomas Saras).
Η γνωστή ρήση ότι «Δημοκρατία χωρίς δημοσιογραφία δεν υπάρχει» συνοψίζει με εντυπωσιακή λιτότητα μια θεμελιώδη πολιτική, άρα και κοινωνιολογική, αλήθεια. Πέντε λέξεις στις οποίες αποτυπώνεται η αδιάρρηκτη σχέση μεταξύ του δημοκρατικού πολιτεύματος και του δικαιώματος της ελεύθερης πληροφόρησης.
Η δημοσιογραφία ως λειτούργημα και επάγγελμα είναι ο θεματοφύλακας της διαφάνειας, του ελέγχου της εξουσίας και της ενημέρωσης των πολιτών. Τρεις πυλώνες χωρίς τους οποίους η δημοκρατία καθίσταται κενό γράμμα. Όταν η δημοσιογραφία φιμώνεται, η κοινωνία στερείται του δικαιώματος πρόσβασης στην αλήθεια και της δυνατότητας λήψης τεκμηριωμένων και κριτικών αποφάσεων.
Η συμπύκνωση αυτή της σχέσης δημοκρατίας-δημοσιογραφίας έχει ήδη αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα στη σύγχρονη εποχή, όπου παγκοσμίως παρατηρείται μία συστηματική προσπάθεια περιορισμού της ελευθεροτυπίας. Οι επιθέσεις κατά δημοσιογράφων, είτε με τη μορφή φυσικής βίας είτε με νομικούς περιορισμούς, αποτελούν στην πραγματικότητα επιθέσεις στον πυρήνα του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου θεσμοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1993, ακολουθώντας τη σύσταση που υιοθέτησε η UNESCO κατά την 26η σύνοδό της το 1991. Η ημερομηνία επιλέχθηκε για να τιμήσει τη Διακήρυξη της Windhoek, ένα ιστορικό έγγραφο που συντάχθηκε από Αφρικανούς δημοσιογράφους στις 3 Μαΐου 1991 στη Ναμίμπια, προωθώντας την ανεξαρτησία και τον πλουραλισμό του Τύπου.
Η διακήρυξη αυτή αποτέλεσε ορόσημο για την ελεύθερη δημοσιογραφία στην αφρικανική ήπειρο και ενέπνευσε παρόμοιες πρωτοβουλίες παγκοσμίως. Θέτοντας τις αρχές της ελεύθερης, ανεξάρτητης και πλουραλιστικής δημοσιογραφίας, η Διακήρυξη της Windhoek αναγνώρισε τον Τύπο ως θεμελιώδες συστατικό των δημοκρατικών κοινωνιών και της βιώσιμης ανάπτυξης.
Σε εκδήλωση που οργάνωσε η Εθνική Επιτροπή Εθνικών ΜΜΕ Καναδά (National Ethnic Press and Media Council of Canada-NEPMCC) και στην ομιλία του διευθύνοντος συμβούλου της Επιτροπής, Θωμάς Σ. Σάρα, για την Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, «το 2024 υπήρξε ένα έτος με τραγικό ρεκόρ δολοφονιών δημοσιογράφων, με το μεγαλύτερο ποσοστό να συνδέεται άμεσα με τον πόλεμο Ισραήλ-Γάζας».
Τα στατιστικά στοιχεία της Επιτροπής Προστασίας Δημοσιογράφων (Committee to Protect Journalists-CPJ) είναι αποκαλυπτικά. Συνολικά 124 δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι στα MME έχασαν τη ζωή τους παγκοσμίως το 2024, έναντι 113 το 2023. Από αυτούς, οι 103 θάνατοι συνδέονται άμεσα με την επαγγελματική τους ιδιότητα, αριθμός σημαντικά αυξημένος σε σχέση με τους 81 του προηγούμενου έτους.
Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι 85 από αυτούς τους θανάτους σημειώθηκαν σε μία και μόνο χώρα. Το Ισραήλ αφού 82 Παλαιστίνιοι δημοσιογράφοι έχουν καταγραφή στη λίστα των θυμάτων. Ο αριθμός των ελεύθερων επαγγελματιών δημοσιογράφων που σκοτώθηκαν αυξήθηκε επίσης σημαντικά, φθάνοντας τους 43 το 2024 από 24 το 2023.
Εξίσου ανησυχητικά είναι τα στοιχεία για τους φυλακισμένους δημοσιογράφους. Σύμφωνα με την από κοινού συλλογή στοιχείων από την Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων, το Διεθνές Ίδρυμα Γυναικών στα Μέσα Ενημέρωσης και τους Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, 361 δημοσιογράφοι βρίσκονταν πίσω από τα κάγκελα παγκοσμίως στο τέλος του 2024, αριθμός αυξημένος από τους 320 του 2023.
Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελούν ο Jimmy Lai από το Χονγκ Κονγκ, που από τον Δεκέμβριο του 2020 κρατείται σε απομόνωση σε φυλακή υψίστης ασφαλείας• η βραβευμένη σκηνοθέτιδα ντοκιμαντέρ Shin Daewe από τη Μιανμάρ, που καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη• η Frenchie Mae Cumpio από τις Φιλιππίνες, που κρατείται προφυλακισμένη επί πέντε έτη• και η Βιετναμέζα συγγραφέας και δημοσιογράφος Pham Doan Trang, που συνελήφθη το 2020 με την κατηγορία της αντικρατικής προπαγάνδας.
Την ίδια στιγμή, η Κίνα παραμένει η χώρα με τους περισσότερους φυλακισμένους δημοσιογράφους, με τουλάχιστον 150 πίσω από τα κάγκελα, σύμφωνα με τις εκθέσεις των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα και της Επιτροπής Προστασίας Δημοσιογράφων τον Δεκέμβριο του 2024.
Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου έρχεται σε μια κρίσιμη περίοδο για τη δημοσιογραφία παγκοσμίως. Οι δημοσιογράφοι συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σοβαρούς κινδύνους, από φυσικές επιθέσεις και δολοφονίες μέχρι νομικές διώξεις και φυλακίσεις, ενώ παράλληλα αυξάνονται οι προκλήσεις από την παραπληροφόρηση και τις νέες τεχνολογίες.
Η προστασία της ελευθερίας του Τύπου αποτελεί συλλογική ευθύνη. Απαιτεί τη συνεργασία κυβερνήσεων, διεθνών οργανισμών, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, μέσων ενημέρωσης και πολιτών για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος όπου οι δημοσιογράφοι μπορούν να εργάζονται ελεύθερα και με ασφάλεια.
«Η ελευθερία του Τύπου δεν είναι πολυτέλεια, αλλά θεμελιώδες συστατικό κάθε δημοκρατίας», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, António Guterres, στο μήνυμά του για τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα, υπογραμμίζοντας ότι «Όταν η φωνή του Τύπου φιμώνεται, φιμώνεται και η ίδια η δημοκρατία».
Η προστασία των δημοσιογράφων και η διασφάλιση της ελευθερίας της έκφρασης δεν αποτελούν απλώς ηθική υποχρέωση, αλλά αναγκαία και απαραίτητη συνθήκη για τη διατήρηση των δημοκρατικών αξιών και την προάσπιση της ανθρώπινης οντολογίας και είναι παγκοσμίως.
Φέτος στην εκδήλωση η NEPMCC τίμησε για τη δράση τους τούς συναδέλφους Habeeb Alli, Al Pace, Hoang Thanh Tam Tran, Jeremy Grimaldi, Paul Nguyen, Dr. Mohammad Tajdolati, τον πρώην ομόσπονδο υπουργό και νυν εκδότη Joe Volpe και τον επαρχιακό βουελευτή, Aris Babikian.
Η φετινή εκδήλωση δεν είχε τον χαρακτήρα εορτασμού αφού ήταν ένα συμβολικό κάλεσμα σε επαγρύπνηση. Ένα ηχηρό «όχι» απέναντι στην αυθαιρεσία των καθεστώτων και τις απόπειρες φίμωσης της ελεύθερης έκφρασης. Ένα μήνυμα πως ο αγώνας για την αλήθεια δεν σταματά. Καταλήγοντας ο Θωμάς Σάρας υπογράμμισε, αφήνοντας και πάλι ένα κληροδότημα στις νεότερες γενιές, ότι «Το να τιμούμε την ελευθερία του Τύπου δεν είναι μία ετήσια τελετουργική διαδικασία. Είναι μία πράξη αντίστασης. Είναι πράξη ευθύνης απέναντι στους πολίτες και τη Δημοκρατία».

‍