«Αθανασία»: Μια σκηνική τελετουργία στη μνήμη και το φως

Δημήτρης Βοχαΐτης - LJI Reporter
Ένα ανοιξιάτικο βράδυ στο Τορόντο, υπό το φως των προβολέων και μπροστά σε κοινό 850 θεατών, σαράντα άνθρωποι ένωσαν τις φωνές και τις κινήσεις τους επί σκηνής, όχι απλώς για να παρουσιάσουν ένα θεατρικό έργο, αλλά για να τελέσουν μια τελετουργία μνήμης και ζωής. Το έργο, με τίτλο Αθανασία, αποτελεί μια σύνθεση γραμμένη και σκηνοθετημένη από τη Νάνσυ Αθανασοπούλου-Μυλωνά και τον Γιώργο Σκανδάλη και τιμά τα εξήντα χρόνια καλλιτεχνικής διαδρομής της πρώτης στο θέατρο.
Η παράσταση δεν ήταν απλώς ένα αφιέρωμα επί σκηνής. Ήταν ένα δραματουργικό παλίμψηστο, ένα σκηνικό προσκύνημα στη ζωή, στη μνήμη και στον πολιτισμό. Η Νάνσυ Αθανασοπούλου-Μυλωνά, στην όγδοη δεκαετία της ζωής της, αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς του ελληνικού θεάτρου της διασποράς. Γεννημένη στο Κάιρο το 1945, διέσχισε ηπείρους, πολιτισμούς και κουλτούρες -από την Αίγυπτο στην Ελλάδα, από την Αυστραλία στον Καναδά- όχι μόνο ως ηθοποιός και σκηνοθέτις, αλλά και ως παιδαγωγός αφού μεταλαμπαδεύει την πολιτιστική μνήμη.
«Κάνουμε θέατρο για να φτιάχνουμε καλύτερους ανθρώπους», δήλωσε στον «Ελληνικό Τύπο» και την «Καθημερινή» την ημέρα της πρεμιέρας. «Όχι διασημότερους, ούτε επιτυχημένους, μα κάνει τους ανθρώπους πιο ευγενικούς και πλήρεις».
Η Αθανασία διαμορφώθηκε ως ένα θεατρικό έργο μνήμης, με ισχυρά μετα-αρτωδικά (post-Artaud / Antonin Artaud) στοιχεία. Η παράσταση ακολουθούσε μία μη γραμμική αφήγηση, βασισμένη σε οπτικοακουστικό υλικό από περισσότερες από ενενήντα βιντεοκασέτες, τρεις χιλιάδες φωτογραφίες, σχολιασμένα κείμενα και προσωπικές σημειώσεις, παραχωρημένες από την ίδια τη σκηνοθέτη στον σεναριογράφο. «Μου χάρισε την καρδιά της», μας τόνισε με συγκίνηση ο Γιώργος Σκανδάλης, «κι εγώ προσπάθησα με σεβασμό να αποδώσω τον ρυθμό της».
Ο Σκανδάλης περιέγραψε τη συνεργασία τους ως μία μαθητεία που εξελίχθηκε σε βαθιά δημιουργική συνοδοιπορία. «Η Νάνσυ είναι η θεατρική μου μητέρα», είπε. «Με ανέβασε στη σκηνή το 1996. Εκείνη ήταν η στιγμή που άλλαξε ο βηματισμός της ζωής μου».
Το σκηνικό λιτό, σχεδόν ανύπαρκτο -μία θεατρική κίνηση εννοιολογικής απλότητας- μετατράπηκε σε τοπίο μνήμης. Από την Αίγυπτο του Νάσερ και την έξοδο της μικρής Νάνσυς έως τις πρόβες στην Gilbert & Sullivan Society του Σίδνεϊ υπό την Evelyn Gardner, τις στιγμές με τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Ζαμπέτα και τις παραστάσεις της Δώρας Στράτου, η Αθανασία κατέστει ένας θεατρικός ύμνος στην ελληνική πολιτιστική της διαδρομή.
Η παρουσία του Καραγκιόζη στην παράσταση, ως μπρεχτική αλληγορία, υπογράμμισε τη διδακτική διάσταση που πάντοτε υπερασπίζεται η Νάνσυ αφού «Η τέχνη δεν είναι για το χειροκρότημα. Είναι για τη φώτιση».
Η κορύφωση της παράστασης υπήρξε συναισθηματικά αποκαλυπτική. Η σκηνή μεταμορφώθηκε σε χώρο συλλογικής κάθαρσης. Πολλοί θεατές σηκώθηκαν όρθιοι κατά τη διάρκεια της δράσης, ενώ στο τέλος, ο πρόεδρος του Hellenic Heritage Foundation, Άντι Σερέτης, και ο γενικός διευθυντής του, Γιώργος Κερογλίδης, τίμησαν τη δημιουργό για τη συμβολή της στον ελληνικό πολιτισμό της διασποράς τονίζοντας ότι «Χωρίς τη Νάνσυ, μεγάλο μέρος της θεατρικής μας ταυτότητας θα είχε χαθεί».
Η Αθανασία αναδεικνύει το θέατρο ως ηθική και πολιτισμική πράξη. Η ίδια η σκηνοθέτης τονίζει ότι «Το θέατρο μας διδάσκει ποιοι είμαστε. Μας επανασυστήνει τη γλώσσα και την ιστορία μας. Μας δείχνει πού ανήκουμε».
Το έργο σε κάποιο σημείο, με την ίδια να καθοδηγεί έναν νεαρό ηθοποιό, εξηγώντας την έννοια της παραδοσιακής φορεσιάς. «Δεν είναι φούστα», του είπε. «Είναι η ιστορία σου. Δεν τη φοράς για να παίξεις. Τη φοράς για να θυμάσαι, να τιμάς και να ανήκεις».
Η πορεία της Νάνσυ Αθανασοπούλου-Μυλωνά κάποια στιγμή τιμήθηκε όχι μόνο θεατρικά, αλλά και θεσμικά. Η βασίλισσα Ελισάβετ της απένειμε διάκριση για τη διαπολιτισμική της συνεισφορά. Μία αναγνώριση που αποτυπώνει την εμβέλεια της προσφοράς της σε ένα γεωγραφικά διεθνές, πολιτισμικά πολυεπίπεδο και βαθιά ανθρώπινο επίπεδο. Όταν τη ρωτήσαμε τι θέλει να αφήσει πίσω της μας απάντησε χωρίς δισταγμό «Να δω τα παιδιά μου, τους μαθητές μου, να συνεχίζουν το έργο μου. Να κρατούν τις ρίζες, τη γλώσσα και την ιστορία μας ζωντανές».
Και πράγματι, το όνομά της, Αθανασία, δεν αντηχεί μόνο επί σκηνής. Αντηχεί στις φωνές εκείνων που συνεχίζουν. Σ’ έναν πολιτισμό που ζει όσο τον θυμούνται γιατί η Αθανασία έχει ένα συνώνυμο. Αιωνιότητα.

‍